Ο ΣΠΑΡΤΙΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ

ΦΩΤΕΙΝΟΣ ΠΑΝΑΣ5
ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΟΦΘΑΛΜΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ
ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Ο πρωτοπόρος ερευνητής του 19ου αιώνα
Η συμπλήρωση πλέον των 170 χρόνων από τη γέννηση και 100 χρόνων από το θάνατο του επιφανέστατου Κεφαλλονίτη Καθηγητή της Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου των Παρισίων ΦΩΤΕΙΝΟΥ ΠΑΝΑ (1832 – 1903) φέρνει στο προσκήνιο της επικαιρότητας τη ζωή και το έργο ενός μεγάλου ερευνητή, που θυσίασε την ατο¬μικότητα στην προσωπικότητα και περι¬φρόνησε την καθημερινότητα για την αιωνιότητα.
Ο Καθηγητής Φωτεινός Πάνας αγωνίστηκε στο εξωτερικό για να δημιουργήσει ένα επιστημονικό έργο, πολύ πιο μεγάλο από τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς ωστόσο, να παραγνωρίζει πώς μέσα στο δόγμα «η επιστήμη για την επιστήμη» συχνά κρύβεται μια αντιανθρώπινη συμπεριφορά.
Μερικά από τα σοφά αποφθέγματά του είναι αποκαλυπτικά: «Η έρευνα είναι η βάση της επιστημονικής προόδου». «Η ρουτίνα είναι το ναυάγιο της προόδου». «Να επαινείς χωρίς να εγκωμιάζεις» για να περιοριστώ στα πιο χαρακτηριστικά...
Θα μπορούσα εύκολα, χρησιμοποιώντας και άλλη πειστική επιχειρηματολογία να αποδείξω ότι ο σοφός ερευνητής δεν περηφανευόταν, δεν «αλαζονευόταν», αλλά, κυριολεκτικά, «θρησκευόταν» με την επιστήμη του. Κι ότι αυτή η αφοσίωσή του, σε συνδυασμό με το κεφαλλονίτικο χάρισμα της «διαίσθησης», ήταν οι δύο κύριες αιτίες, που τον εμπόδισαν να επιστρέψει στην πατρίδα, όταν, στα 1863, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον ονόμασε «Καθηγητή της Χειρουργικής και Τοπογραφικής Ανατομικής». Αναρωτιέμαι πόσοι, άραγε, επιστή¬μονες θα μπορούσαν να αντισταθούν, όπως αυτός, σε μια τόσο δελεαστική πρόταση του Όθωνα; Και πόσοι άλλοι, εκτός από αυτόν, δεν θα υπέκυπταν στον πειρασμό αυτής της ευκαιρίας και μάλιστα σε μια τόσο νεαρή για έναν επιστήμονα ηλικία (ήταν μόλις 32 χρονών)! Το ότι ο Πανάς ακολούθησε αντίθετο δρόμο, προτιμώντας να συνεχίσει την ανοδική πορεία του στον παγκόσμιο στίβο δεν σημαίνει, ούτε ότι αγαπούσε περισσότερο τη θετή του πατρίδα, ούτε ότι περιφρονούσε τη γενέτειρα του! ΄Αλλωστε, όπως έλεγε ο ίδιος ο Πανάς με το ακονισμένο μυαλό, η συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην πανανθρώπινη ιατρική έρευνα, δεν αποστερούσε «εντεύθεν ωφελείας και κλέους την ιδιαιτέραν πατρίδα».
Από το Παρίσι ο Φωτεινός Πανάς είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί τουλάχιστον τέσσερις φορές τη γενέτειρα του. Και κάθε φορά γινόταν «αποθεωτική» υποδοχή, με λαϊκές εκδηλώσεις, εγκωμιαστικά άρθρα και εορταστικά ποιήματα!
Από τη δική του πλευρά δεν παρέλειπε ούτε τις πατροπαράδοτες δωρεάν συμβουλές, ούτε τις δωρεάν χειρουργικές επεμβάσεις. Αρκετοί από τους Κεφαλλονίτες τον γνώριζαν από το Παρίσι όπου δεχόταν καθημερινά, τους φιλαπόδημους συμπατριώτες του, που έφθαναν σωρηδόν, άλλοι για να ζητήσουν τα «φώτα» του και άλλοι για να παρακολουθήσουν τα φημισμένα μαθήματα του ΄Ελληνα καθηγητή «με την ίδιάζουσαν του Κεφαλλήνος προφοράν». ΄Οπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής είχε γίνει πασίγνωστος «δια τε τάς εργασίας αυτού και την Ιατρικήν πείραν, ης διδάγματα πλείστοι απεκόμιζον μεταβαίνοντες αυτόθι, όπως ζητήσωσι την σοφήν αυτού συμβουλήν». Χαρακτηριστικό —θα έγραφα σχεδόν μονα¬δικό— είναι το επόμενο ψήφισμα, πού δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΚΛΕΙΩ» της Τεργέστης (Παρ. 22/4 Μαΐου 1866) και πού αποτυπώνει και καταγράφει εναργέστατα τα αισθήματα που έτρεφαν γι' αυτόν οι συμπολίτες του.
« Άσμενοι καταχωρίζομεν το επόμενον ευχαριστήριον, όπερ εκ Κεφαλληνίας απέστειλαν τω κ. Φ. Πανά, υφηγητή της Ιατρικής εν Παρισίοις, οι συμπολίται αυτού Κεφαλλήνες, μεθ' ενός αργυρού σκεύους. Συμπολίτα! ΄Οτε προ 15ετίας ανεχώρεις εκ της πατρίδος σου Κεφαλλη¬νίας αναλαμβάνων έργον μέγα και σοβαρόν εν μέσω πλείστων και μεγάλων δυσκολιών Σύ πλήρης πεποιθήσεως και θάρρους έφερες εν τω μυχώ της καρδίας σου το του Σπαρτιάτου «ή τάν ή επί τάς» και δια της μεγάλης αποφάσεως σου ταύτης ενίκησας νίκην ένδοξον αναδειχθείς εις των αρίστων ιατρών και τέκνον της ευεργετικωτέρας των επιστημών.
»Μετά 15ετή άπουσίαν επανελθών έπ΄ ολίγον εις την πατρίδαν σου δεν εφείσθης κόπων, συμβουλεύων και θεραπεύων αναριθμήτους πάσχοντας δεινά και σοβαρά νοσήματα, πένητας και πλουσίους ανεξαιρέτως δια της μεγαλειτέρας γενναιότητας και αφιλοκερδείας, δι' αμέτρου υπομονής και δι' ιστορικής τω όντι καλοκαγαθίας, και εν μέσω τοιούτων αγαθοεργιών εξέπληξας άπαντας δια το ταπεινόν και αφελές της συμπεριφοράς σου, ενθουσίασας και επέβαλες εις τους συμπολίτας σου άπαντας βαθύτατον σεβασμόν και απεριόριστον αγάπην.
»Μετά τοσούτον επίμοχθον διατριβήν ενταύθα επανακάμπτων εις την φιλτάτην Γαλλίαν, εις την δευτέραν τοιαύτην πατρίδα σου, εις το κέντρον των φώτων και του πολιτισμού, μεταξύ των σοφών των επαξίως εκτιμώντων την αρετήν και παιδείαν, οι συμπολίται σου μεγίστην συναισθάνονται την ανάγκην ίνα εκφράσωσι προς Σε τα αισθήματα ταύτα δεόμενοί του Παντοδυνάμου Θεού, ίνα σε διατηρή εν πλήρει υγεία και σε ενισχύη εν ταις ιατρικαίς μελέταις σου προς δόξαν της ιδιαιτέρας πατρίδος σου Κεφαλληνίας και εν γένει της Ελλάδος. Σοι προσφέρουσι δε και το μικρόν τούτο δώρον τεκμήριον της προς Σε ευγνωμοσύνης και αγάπης των (έπονται δισχίλιαι περίπου υπογραφαί)».
Εκατό χρόνια μετά την κοίμηση του Φωτεινού Πανά (1832 - 1903), η ζωή του θυμίζει το βίο ενός αγίου. Και το επιστημονικό του έργο μοιάζει να έχει κάτι το θεϊκό! Κοιτάζοντας τον παρισινό τάφο του θυμάσαι ότι γεννήθηκε την ήμερα των Φώτων! Ότι βαφτίστηκε Φωτεινός! Ότι διέπρεψε στην Πόλη του Φωτός! Ότι χάρισε σε πολύ άρρωστο κό¬σμο το χαμένο φως! Ότι δημιούργησε ένα έργο φωτεινό! Ότι πέθανε την ημέρα των Φώτων! Καί, τέλος, χωρίς να το θέλεις, σκέφτεσαι μήπως «βλέπει» το Φως το αληθινό, ακόμα και με τα μάτια κλειστά...

ΕΓΡΑΨΕ Ο ΚΑΘΗΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΜΑΡΚΕΤΟΣ